BIJNA 4 DECENNIA WERKEN MET GEVONDEN ACTEURS.

To squeeze stories out of objects.

Door Marla Kleine

Verhalen persen uit objecten. De zoektocht naar de weeskinderen onder de objecten, liggend in goten, op stoepen of verstoft en vergeten op zolders. Gelukkig diegene onder de objecten die uitgekozen worden om auditie te doen. En die uiteindelijk hun ‘5 minutes of fame’ verwerven in een voorstelling van TAMTAM Objektentheater.

We hebben het dus over de acteurs waar Gérard Schiphorst en Marije van der Sande, de vaste kern van TAMTAM Objektentheater al bijna 4 decennia lang mee werken. Ooit begonnen als poppenspelers, die voor een jeugdig publiek o.a. in de Rotonde van de Stadsschouwburg de voorstelling Lang zal ik leven speelde. Redelijk ‘normaal’ dus. Totdat Schiphorst en Van der Sande een voorstelling van Puppetmongers Powell, Brick Bros Circus, zagen. Schiphorst: ’Deze Canadese groep speelde alles met bakstenen, die al dan niet voorzien werden van attributen. Met kleine wijzigingen werden de stenen steeds andere figuren. Na deze voorstelling is het nooit meer goed gekomen. Al snel werden onze jeugdvoorstellingen tekstloos. We wilden beelden maken die zo helder waren, dat ze het verhaal zelf vertellen. Dat het publiek eigen beelden kon vormen.’

Zij volgden workshops bij het toenmalige poppenspelcentrum o.a. bij Moniek Toebosch. ‘Daar leerden we dat aan elke voorstelling een scenario ten grondslag moest liggen. En dat het beeld heel krachtig moest zijn. Dat samen moet een evenwichtige basis vormen voor een voorstelling. Onze manier van produceren werd meer filmachtig.’

Gevonden materiaal als uitgangspunt.

Essentieel voor de voorstellingen van TAMTAM is het materiaalonderzoek. En materiaal is in hun studio ruim voor handen, tegenwoordig bijna catalogisch geordend, zeker sinds ze 1 januari hun nieuwe studio hebben betrokken. Van der Sande: ‘De objecten moeten auditie doen, voordat we ze uiteindelijk gaan gebruiken. Materialen en objecten hebben talenten, maar tegelijkertijd hun beperkingen. We proberen ze uit, kijken wat hun kracht is. Dan pas worden ze deel van een voorstelling.’

Schiphorst:’In het verleden bewerkten we voorwerpen, tegenwoordig gaan we veel meer uit van de zeggingskracht van een object. Eerst bekijken we waar de kracht zit. De voorwerpen worden nu zichtbaar gemanipuleerd en samengesteld, en live geprojecteerd op een groot scherm. Dit onderzoek moet de voorstelling Kleine rampen op gaan leveren.’

TAMTAM heeft regelmatig met mensen van buitenaf gewerkt. Zo schreef en tekende Wim Hofman voor twee jeugdvoorstellingen, Beer, het verhaal van een held en Zo slim als een ezel. En werd er voor de voorstelling Roestige spijkers & Andere helden samengewerkt met Jeroen van Westen, een landschapskunstenaar. ‘Op die manier verwerven we een nieuw inzicht in de voorstellingen die we maken. Een nieuwe invalshoek van buitenaf.’

Nieuwe samenwerking.

‘In de jubileumvoorstelling Kleine rampen’ werken we weer samen met Aus Greidanus. In deze voorstelling willen we laten zien dat mislukkingen een essentieel onderdeel van de evolutie zijn. We tonen kleine rampen om grote rampen beter aan te kunnen. Het is een zoeken naar evenwicht. Uit evenwicht zijn brengt een beweging op gang. En dat is ook nodig binnen het theater. We waren bij Roestige Spijkers tevreden over de scenes, maar de overgangen liepen niet. Aus merkte toen op dat we tegenover de mooie scenes hardere overgangen nodig haddden. waarin afgebroken wordt wat voltooid is, het publiek moet op het verkeerde been gezet worden.  Het leuke van met objecten werken is dat mensen denken te weten waar ze naar kijken. Maar met het verleggen van een enkele spijker kun je een heel andere actie op gang brengen.’

En dat is zeker wat er gebeurt in Kleine rampen. Bevoorrecht als ik was mocht ik – figuurlijk – al achter de schermen kijken. De beelden zijn enorm associatief en roepen herinneringen op aan bijvoorbeeld Giacometti. Met een simpele handbeweging wordt een strop een ballon, een pluk wol met een scharnier een schaap. Het ziet er nu al veelbelovend uit.

Andere activiteiten

TAMTAM Objektentheater speelt niet alleen voorstellingen. Zij geven over de hele wereld workshops en masterclasses, waarbij de deelnemers worden gevraagd een aantal voorwerpen mee te nemen, waarmee zij affiniteit hebben. Dan wordt er binnen de beschikbare tijd een presentatie gemaakt. Dat hebben zij o.a.  Taiwan, Hongarije en vlak na dit interview in Alexandrië. Een tournee met de nodige spanningen, omdat Air France het nodig vond juist toen te gaan staken. Met een dag later vertrekken en een nacht slapen overslaan, werd ook deze workshop gehaald.

Ze waren in 2011 ‘artists in residence’ in het Kröller-Müller Museum. En zorgden zo voor een kruisbestuiving tussen theater, muziek en visuele kunst. Er werden  extreme video close-ups gemaakt van de aanwezige kunst, die op een groot scherm werden getoond met daaronder de objectenvoorstelling Objectomania: een project dat ze graag nog een keer zouden willen herhalen.

En dan is er nog de beeldende kunst poot. Sommige gevonden objecten vinden hun plek in een collage, een beeld. Ook gepensioneerde object-acteurs zijn in die hoedanigheid terug te vinden. Dan is er sprake van beeldende kunst met een hoog theatraal karakter, die landelijk geëxposeerd wordt.

Spelen in Nederland

TAMTAM Objektentheater is vrijwel niet in Nederland te zien. Ook niet in de negende editie van PopArts. Jammer, want juist deze voorstellingen passen helemaal in het thema ‘visula stories’. Schiphorst: ‘We werven niet specifiek in Nederland. De programmering van de theaters zit zo dichtgeplamuurd. Twee jaar van tevoren word je geboekt, en als er dan een aanbieding uit Maleisië komt, kun je daar niet heen omdat je in Appingedam staat. Daarom richten wij ons op het buitenland. We hebben inmiddels al in meer dan 32 landen gespeeld.’

Van der Sande:’Ik zou best een maand aaneengesloten in Nederland willen spelen. Programmeurs gaan alleen naar de impresariaatsdagen, spelen op safe. Het is zo langzamerhand een gesloten systeem geworden.’ Schiphorst: ’Maar er is zich langzamerhand een nieuwe onderlaag aan het vormen, een rafelrand gaat zich roeren. Sommige schouwburgen nemen verrassingsdata op, zoals in Deventer, Theater Bouwkunde. Iedereen kan komen spelen, het is of geweldig of klote, het is altijd wel bijzonder en de zaal is wel vol.’

En TAMTAM Objektentheater is niet het enige gezelschap dat met deze problematiek kampt. Een aantal van onze poppen, beeldend –en objecttheatergezelschappen is bijna uitsluitend in het buitenland te zien. Hoe helpen we programmeurs van hun koudwatervrees af?

In het reguliere theatercircuit is TAMTAM Objektentheater dus niet vaak te zien, maar zij geven regelmatig besloten voorstellingen, spelen op congressen, waardoor ze wel ineens in een regulier theater terecht komen. Of maken een speciale act voor de 80-ste verjaardag van Henk Boerwinkel. Ook maken ze een hommage aan Henk Boerwinkel gemaakt die op 12 en 13 oktober tijdens het festival in Meppel gespeeld zal worden. Volgens Schiphorst: ‘TAMTAM goes Boerwinkel. Een TAMTAM interpretatie van zijn werk.’ Gaat dat zien dus.

Verder zijn Schiphorst en van der Sande druk bezig met het selecteren en auditeren van hun objecten die een rol gaan spelen in Kleine rampen. Deze voorstelling gaat in 2019 in première.